Dün, değerli meslektaşlarım Burak Gemalmaz ve Kerem Altıparmak ile birlikte "Yeni İnsan Hakları Eylem Planı" hakkında çevrim içi bir toplantı yaptık.
Plan ile ilgili olarak -bilen bilmeyen- pek çok kişinin "değerlendirme"lerine maruz kalıyoruz. Bu nedenle Burak Gemalmaz ve durumu uygun olan bazı meslektaşlarla birlikte, önümüzdeki günlerde daha teknik bir toplantı yapmayı tasarlıyoruz. Buradan bunun da duyurusunu yapmış olayım.
Nitekim bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmamak önemlidir.
***
Toplantıda değindiğim birkaç noktayı burada yinelemek istiyorum:
1) Öncelikle, Plan'ın hazırlık sürecinin şeffaf olduğu söylense de bu şeffaflık iddiasını sınamaya yarayacak bilgiler pek şeffaf biçimde sunulmadı. Dolayısıyla, Plan'ın hazırlanmasında, kimlerle iş birliği kurulduğu veya uzmanlar ve demokratik kitle örgütlerinin katılım düzeyi gibi konularda gerektiği gibi değerlendirme yapmak mümkün olmuyor.
2) Söz konusu Eylem Planı'nın Avrupa'daki başlıca insan hakları sözleşemelerine taraf olmakla ilişkili bir yönü var. Rapor'da bunlardan olumlu veya olumsuz biçimde hiç bahsedilmemiş bulunuyor. Ama özellikle insan hakları sözleşmelerine ve mahkeme kararlarına gönderme yapılmamış olması dikkat çekiyor. (Oysa birazdan bahsedeceğim önceki Eylem Planı, bu konuda daha net bir dile sahipti.)
Dahası, eylem planları bağlamında Türkiye Cumhuriyeti, bir Avrupa Birliği - Avrupa Konseyi projesiyle ilişkilenmiş bulunuyor. Bu proje hakkında da hiçbir bilgi sunulmuş bulunmuyor.
Kural olarak, kişi özgürlüğü, adil yargılanma hakkı ve ifade özgürlüğü başlıklarına odaklanan söz konusu projenin açık kaynaklarda yer alan verileri şu şekilde:
- Rapor, Batı Balkanlar ve Türkiye’ye Yönelik Yatay Destek-II ile ilişkilidir. Bu çalışmanın rapora özgü başlığı "İnsan Hakları Eylem Planı'nın Uygulanmasını ve Raporlanmasını Destekleme Projesi"dir. Proje'nin arkasındaki temel uluslararası aktörler, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği'dir. Adalet Bakanlığının ilgili birimleri, Adalet Akademisi, İçişleri Bakanlığı, yargı organları ve diğer yetkili makamlar ile bazı avukatlar, akademisyenler, gazeteciler ve sivil toplum kuruluşları da Proje'nin paydaşları arasında yer almaktadır.
- 1 Eylül 2019 tarihinde başlayan Proje, 18 ay sürmüş ve 1 Mart 2021 tarihinde tamamlanmıştır. Yani bu Plan'ın anılan tarihte yayımlanması çok önceden tasarlanmış görünmektedir.
- Proje'nin toplam bütçesi 1.200.000 Avrodur. Yatay Destek programının tamamına ayrılan bütçe ise yaklaşık 41 Milyon Avro tutarındadır (%85’i Avrupa Birliği, %15’i ise Avrupa Konseyi tarafından finanse edilmektedir.)
3) Bu Plan'ın hangi süreçlerle ilgili olduğunu bilmek, bu konuda değerlendirme yapmanın ön koşuludur. Bu nedenle o kaynakların bir kısmını buradan paylaşıyorum. Bu süreçler hakkında bilgi sahibi olmak isteyenler için şu üç (Türkçe) belge özellikle önem taşır:
i) Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Thomas Hammarberg'in 2009 yılında hazırladığı "ulusal düzeyde insan haklarının uygulanmasına yönelik sistematik çalışmalarla ilgili öneri"si: https://rm.coe.int/ih-komiserinin-sistematik-calismalarla-ilgili-onerisi/16809ed827
ii) 2014 yılındaki Ulusal İnsan Hakları Eylem Planı Geliştirme ve Uygulama Çalıştayı Sonuç Metni (CommDH[2014]12): https://rm.coe.int/uihep-gelistirme-ve-uygulama-calistayi-sonuclari-2014/16809ef183
iii) 2017 yılındaki Ulusal İnsan Hakları Eylem Planlarının Uygulanması ve Etkisi Konulu Çalıştay Sonuç Metni (CommDH[2014]12): https://rm.coe.int/uihep-uygulama-calistayi-sonuclari/16809ed828
Bunlardan başka, özellikle ulusal düzeyde üretilmiş olan şu iki metnin de olası karşılaştırmalar için önem taşıdığını bilmek gerekir:
iv) 1 Mart 2014 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlanan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi İhlallerinin Önlenmesine İlişkin Eylem Planı: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/03/20140301-2-1.pdf
v) Mayıs 2019'da yayımlanan Yargı Reformu Stratejisi belgesi: https://yargireformu.adalet.gov.tr/Resimler/yrs.pdf
vi) Mayıs 2019'da yayımlanan Yargı Stratejisi Eylem Planı: https://yargireformu.adalet.gov.tr/Resimler/eylemplani.pdf
Mevcut rapora ise şuradan ulaşabilirsiniz: https://rayp.adalet.gov.tr/resimler/1/dosya/insan-haklari-ep02-03-202115-14.pdf
4) Plan'ın yazım sürecinde Avrupa Birliği-Avrupa Konseyi ve Proje birimleriyle kurulan ilişki biçimi ve düzeyi hakkında kamuoyuna sunulmuş açık bilgilere sahip değiliz. Oysa iş birliği varsa bunun düzeyi, yoksa bunun nedenlerini paylaşmak daha sağlıklı olurdu. Başka bir deyişle, bu konuda daha şeffaf bir tutum sergilenmesi gerektiğini vurgulamak gerekiyor.
Bu, Eylem Planı'nın yaşama geçirilmesi için atılacak olası adımlarda daha katılımcı ve etkili bir süreç yürütmenin gereğidir.
Sevgiler.